Czy inwestor odpowiada za zwrot kaucji gwarancyjnej?

Czy inwestor odpowiada za zwrot kaucji gwarancyjnej w związku z zabezpieczeniem prawidłowego wykonania robót budowlanych? Kaucja gwarancyjna w robotach budowlanych to powszechna forma zabezpieczenia wykorzystywana w umowach o roboty budowlane. Warto wiedzieć, kiedy można żądać zwrotu kaucji gwarancyjnej oraz kiedy można zgłosić takie żądanie do inwestora. Wpierw krótkie przypomnienie. Artykuł 647 kodeksu cywilnego stanowi, że przez umowę o roboty budowlane wykonawca zobowiązuje się do oddania przewidzianego w umowie obiektu. Obiekt ten ma zostać wykonany zgodnie z projektem i z zasadami wiedzy technicznej. Z kolei inwestor zobowiązuje się między innymi do zapłaty umówionego z wynagrodzenia.

 

DLACZEGO KAUCJA GWARANCYJNA JEST WAŻNA DLA PRAWNIKÓW?

Na podstawie art. 647¹ § 1 kodeksu cywilnego inwestor odpowiada solidarnie z wykonawcą (generalnym wykonawcą) za zapłatę wynagrodzenia należnego podwykonawcy z tytułu wykonanych przez niego robót budowlanych. Idzie o roboty, których szczegółowy przedmiot został zgłoszony inwestorowi przez wykonawcę lub podwykonawcę przed przystąpieniem do wykonywania tych robót. Odpowiedzialność inwestora nie powstanie, gdy w ciągu trzydziestu dni od dnia doręczenia mu zgłoszenia inwestor złożył podwykonawcy i wykonawcy sprzeciw. Sprzeciw ten musi odnosić się do wykonywania tych robót przez podwykonawcę. Poniżej będziemy posługiwać się strukturą inwestor, wykonawca i podwykonawcy, który zawarł umowę z wykonawcą.

Rozwiązanie przewidziane w art. 647¹ KC odwołuje się do konstrukcji rozszerzonej skuteczności stosunku kontraktowego. Umowa o roboty budowlane zawarta z podwykonawcą rodzi bowiem skutek w sferze prawnej inwestora, który nie jest jej stroną. Skutek ten polega na powstaniu z mocy prawa odpowiedzialności solidarnej za zapłatę wynagrodzenia na rzecz podwykonawcy.

Pokłosiem sporów między uczestnikami procesu budowlanego jest sposób rozliczenia środków pieniężnych stanowiących zabezpieczenie prawidłowego wykonania umowy o roboty budowlane. Takie zabezpieczenie może przyjąć różne formy: od kaucji gwarancyjnej po inną umowę o charakterze gwarancyjnym. W relacji między wykonawcą i podwykonawcą zabezpieczenie prawidłowego wykonania robót powoduje problemy dotyczące zatrzymania i rozliczenia środków pieniężnych przez wykonawcę. Bardzo często wykonawcy zatrzymują środki pieniężne albo ich nie zwracają podwykonawcom mimo braku jakichkolwiek ku temu podstaw.

Podwykonawca powinien rozważyć, czy inwestor odpowiada za zwrot kaucji gwarancyjnej tudzież niewypłaconych przez wykonawcę środków pieniężnych. W podjęciu decyzji o ewentualnych krokach prawnych względem inwestora pomoże udzielenie odpowiedzi na następujące pytanie. Czy zastosowane zabezpieczenie, nazwane kaucją gwarancyjną (lub określone inną nazwą), stanowi część wynagrodzenia wykonawcy? Jeśli tak, to uzasadnione jest przyjęcie, że inwestor ponosi odpowiedzialność solidarną za jego zapłatę na rzecz wykonawcy.

KAUCJA GWARANCYJNA A UMOWA GWARANCYJNA W ROBOTACH BUDOWLANYCH?

Zabezpieczenie prawidłowego wykonania robót nazywane kaucją gwarancyjną często nie stanowi elementu wynagrodzenia podwykonawcy robót budowlanych. Jednakże użycie w umowie sformułowania „kaucja gwarancyjna” nie decyduje o charakterze prawnym takiego zabezpieczenia. Oznacza to, że samo umowne nazewnictwo nie stanowi o tym, czy zabezpieczenie jest związanie z wynagrodzeniem podwykonawcy. Kaucja gwarancyjna nie posiada ani definicji ustawowej, ani jednolitego określenia w praktyce obrotu gospodarczego. Znaczenie takiego zabezpieczenia określonego jako „kaucja gwarancyjna” wynika z treści oświadczeń stron, a nie od przyjętej przez strony nazwy zabezpieczenia.

Skądinąd należy zaznaczyć, iż np. „umowa gwarancyjna” jest odmiennym instrumentem prawnym wykorzystywanym w celu zabezpieczenia prawidłowego wykonania robót. Znakomitym przykładem takiej umowy wykorzystywanej w robotach budowlanych jest umowa gwarancji bankowej, która jest określona przepisami prawa bankowego. Jej konstrukcja opiera się na stosunku prawnym przekazu, co oznacza trójpodmiotową relację prawną. Punktem wyjścia jest umowa zlecenia pomiędzy dłużnikiem i bankiem dotycząca udzielenia przez bank gwarancji bankowej wierzycielowi. Gwarancja ma postać oferty (listu gwarancyjnego) kierowanej do wierzyciela, którą ten może przyjąć na wypadek niespełnienia świadczenia przez dłużnika. Wskutek takiego zabiegu wierzyciel będzie mógł wezwać bank do spełnienia świadczenia należnego od dłużnika.

CZYM JEST KAUCJA GWARANCYJNA W UMOWIE O ROBOTY BUDOWLANE?

W umowach o roboty budowlane zabezpieczenie prawidłowego jej wykonania często jest określane jako kaucja gwarancyjna. Zwykle kaucja gwarancyjna polega na przyjęciu i zatrzymaniu przez inwestora pieniędzy w procentowo ustalonej ilości w relacji do wynagrodzenia wykonawcy. W podobny sposób jest to stosowane w relacji między wykonawcą a podwykonawcą. Nazwanie kaucją gwarancyjną pewnego modelu zachowania się stron umowy o roboty budowlane nie stanowi automatycznie o kształcie takiego zabezpieczenia. Przyjęta nazwa nie determinuje również związania takiego zabezpieczenia z wynagrodzeniem podwykonawcy, co jest istotne dla odpowiedzialności inwestora za jego zapłatę.

 

ODPOWIEDZIALNOŚĆ INWESTORA ZA ZWROT KAUCJI GWARANCYJNEJ – WYROKI SĄDU NAJWYŻSZEGO

Przede wszystkim odsyłamy do orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 24 czerwca 2021 r. o sygnaturze I CSK 221/21. W tymże wyroku Sąd Najwyższy stwierdził, że znaczenie kaucji gwarancyjnej należy traktować różnie. Po pierwsze należy ustalić, czy stronom chodziło o rzeczywistą gwarancję. Wówczas powinno się zawrzeć odpowiednią umowę lub poczynić zastrzeżenie umowne, które traktowane będą odrębnie od umowy o roboty budowlane. Po drugie należy ustalić, czy kaucją gwarancyjną nazwano to, co spełnia jej funkcje, lecz polega na zatrzymaniu części wynagrodzenia wykonawcy. Wówczas zatrzymanie środków pieniężnych następuje do czasu, gdy zajdą przesłanki do ich zwrotu. Przesłanki te z kolei wynikać będą z ustawy lub umowy.

 

JAK ZAPISAĆ KAUCJĘ GWARANCYJNĄ W KONTRAKCIE BUDOWLANYM?

Forma zabezpieczenia prawnego nazywanego kaucją gwarancyjną zawsze musi być oceniana przez pryzmat jego treści wynikającej z umowy. Takie stwierdzenie można i należy powtarzać jak mantrę. Użyta nazwa określająca formę zabezpieczenia nie stanowi ani o jej funkcji, ani tym samym o skutkach prawnych jej zastosowania.

W celu prawidłowej interpretacji zastosowanego zabezpieczenia należy odpowiedzieć na następujące pytania:

• Czy zabezpieczeniem miało być zatrzymanie wynagrodzenia podwykonawcy?
• Czy podwykonawca godził się na wypłacenie tejże części wynagrodzenia w innym terminie?
• Czy podwykonawca zgodził się, by inwestor przeznaczył część rzeczonego wynagrodzenia na pokrycie wierzytelności z tytułu nienależytego wykonania umowy o roboty budowlane?

Czy inwestor odpowiada za zwrot kaucji gwarancyjnej? Udzielenie pozytywnych odpowiedzi na powyższe pytania daje podstawy do przyjęcia, że inwestor ponosi odpowiedzialność za zwrot podwykonawcy tychże środków pieniężnych. Jest to założenie bardzo ogólnikowe. Nie sposób generalizować, albowiem sytuację podwykonawcy należy każdorazowo rozpatrywać indywidualnie. Zapoznaj się z poniższym wyrokiem jeżeli chcesz wiedzieć więcej o tym, czy inwestor odpowiada za zwrot kaucji gwarancyjnej. Wyrok Sądu Najwyższego z 25 maja 2016 r. o sygnaturze V CSK 481/15.

 

KIEDY WYKONAWCA MOŻE SKORZYSTAĆ Z KAUCJI GWARANCYJNEJ UDZIELONEJ PRZEZ PODWYKONAWCĘ?

Dla zrealizowania kaucji gwarancyjnej zwykle wymaga się, aby kwota kaucji znalazła się w aktywach uprawnionego do kaucji np. wykonawcy. Kwota ta powinna pozostawać w posiadaniu wykonawcy do momentu, aż zajdą przesłanki do jej zwrotu podwykonawcy. Kaucja gwarancyjna ma charakter zobowiązania kauzalnego, akcesoryjnego i noszącego cechy tzw. depozytu nieprawidłowego, a także kojarzonego z czynnościami powierniczymi. Warto zapoznać się z dwoma wyrokami Sądu Najwyższego. Pierwszy wyrok wydany został w dniu 25 maja 2016 r. w sprawie o sygnaturze V CSK 481/15. drugi wyrok wydany został w dniu 17 grudnia 2016 r. w sprawie o sygnaturze I CSK 1005/14.

Inaczej rzecz ujmując przebiega to w następujący sposób. Dający zabezpieczenie przekazuje określoną kwotę na rachunek biorącego. Biorący jest uprawniony do zaspokojenia swoich interesów z otrzymanej kwoty. Może to nastąpić w przypadku nieprawidłowego wykonania umowy o roboty budowlane przez dającego kaucję. Jednakże w obrocie umów o roboty budowlane zdarza się, że kaucją gwarancyjną jest określany także inny mechanizm. Mowa tutaj najczęściej o zatrzymaniu części wynagrodzenia podwykonawcy nazywanego zamiennie potrąceniem kwoty należnej do zabezpieczenia.

Odsyłamy tutaj do wyroku Sądu Najwyższego z 23 marca 2018 r., sygn. I CSK 349/17. Warto zapoznać się także z postanowieniem Sądu Najwyższego z 14 czerwca 2018 r. sygn. IV CSK 40/18. Literaturę warto uzupełnić o rozstrzygnięcie Sądu Najwyższego z 10 stycznia 2020 r., sygn. IV CSK 395/15. Podsumowując, jeśli zabezpieczeniem jest zatrzymanie części wynagrodzenia podwykonawcy to uzasadnionym jest przyjęcie, że inwestor odpowiada za jego zapłatę wraz wykonawcą. Powstaje bowiem odpowiedzialność solidarna tych dwóch uczestników procesu budowlanego za zapłatę podwykonawcy wynagrodzenia.

PRZEDAWNIENIE ROSZCZENIA O ZWROT KAUCJI GWARANCYJNEJ 

Posługiwanie się w kontraktach o roboty budowlane pojęciem „kaucja gwarancyjna” może stanowić jedynie odniesienie do funkcjonującej w obrocie terminologii oznaczającej udzielenie zabezpieczenia należytego wykonania robót. Oznacza to przyzwolenie wykonawcy na niewypłacenie podwykonawcy w określonym czasie zatrzymanej przezeń kwoty.

Czy inwestor odpowiada za zwrot kaucji gwarancyjnej? Dla ustalenia odpowiedzialności inwestora istotne jest ustalenie, czy środki pieniężne pozostające w dyspozycji wykonawcy stanowią cześć wynagrodzenia podwykonawcy. Jeżeli kwota gwarancji jest częścią zatrzymanego wynagrodzenia i nadejdzie termin jej zwrotu, to w istocie jest to wynagrodzenie podwykonawcy. Uzasadnione jest przyjęcie, że jest to wynagrodzenie należne z odroczonym terminem płatności. Wszystko to jednak przy założeniu, że w czasie oznaczonym nie zajdzie zdarzenie umożliwiające zaspokojenie się wykonawcy z zabezpieczonej kwoty.

Odroczenie zapłaty części wynagrodzenia podwykonawcy do czasu upływu terminu rękojmi nie zwalnia inwestora od odpowiedzialności za zapłatę zatrzymanej części wynagrodzenia. Mowa tutaj o odpowiedzialności solidarnej inwestora przewidzianej w art. 647¹ k.c. W miejscu tym odsyłamy do postanowienia Sądu Najwyższego z 10 czerwca 2022 r. sygn. I CSK 996/22. Terminy takie jak „zabezpieczenie”, „kaucja gwarancyjna” lub „zatrzymanie zafakturowanych kwot” nie przesądzają o odpowiedzialności inwestora.

Uzasadnionym jest zatem przyjęcie, że z wynagrodzeniem podwykonawcy w ramach zabezpieczenia mamy do czynienia, gdy nie doszło do przeniesienia środków pieniężnych przez podwykonawcę na rzecz wykonawcy, a jedynie doszło do umownego przyzwolenia wykonawcy wyłącznie na ich zatrzymanie (a więc niewypłacanie podwykonawcy w określonym czasie części należnego mu wynagrodzenia za wykonanie robót), ale jednak z zastrzeżeniem obowiązku zwrotu podwykonawcy zatrzymanych kwot po wystąpieniu określonych umową przesłanek

W takiej sytuacji inwestor ponosi solidarną odpowiedzialność wraz z wykonawcą za jego zapłatę. Roszczenie o zapłatę wynagrodzenia przedawnia się z upływem 3 lat od daty wymagalności roszczenia.

 

PROBLEM ZE ZWROTEM KAUCJI GWARANCYJNEJ, A ODPOWIEDZIALNOŚĆ INWESTORA

Z praktyki wiemy, jak bardzo ważne jest prawidłowe ustalenie daty wymagalności roszczenia o zwrot zatrzymanej części wynagrodzenia. Na pierwszy rzut oka zapisy umowy o roboty budowlane mogą być tutaj przesadnie niejasne. Wykonawcy często bowiem warunkują zwrot zatrzymanych środków od następujących zdarzeń:

• bezusterkowego odbioru robót budowlanych;
• upływu ściśle określonego czasu liczonego od dnia bezusterkowego odbioru robót budowlanych (np. upływ 60 miesięcy rękojmi);
• usunięcia w okresie rękojmi lub gwarancji wszelkich zgłoszonych wad;
• złożenia w odpowiednim czasie wniosku o zwrot zatrzymanej kwoty przez podwykonawcę;
• upływu dodatkowego terminu liczonego od daty prawidłowego złożenia przez podwykonawcę wniosku o zwrot zatrzymanej kwoty.

CZY INWESTOR ODPOWIADA ZA ZWROT KAUCJI GWARANCYJNEJ – PODSUMOWANIE

Dla ustalenia odpowiedzialności inwestora względem wykonawcy za zwrot kaucji gwarancyjnej najważniejsze jest ustalenie, czy udzielone zabezpieczenie stanowi element wynagrodzenia wykonawcy. Inwestor odpowiada bowiem solidarnie wraz z wykonawcą za zapłatę wynagrodzenia podwykonawcy. Nie jest tutaj ważne użyte w umowie o roboty budowlane nazewnictwo. Powyżej przedstawione mechanizmy interpretacji tego typu zapisów mogą okazać się pomocne w ustaleniu, czy inwestor ponosi rzeczoną odpowiedzialność.

Każdy przypadek należy koniecznie poddać analizie.  Niniejszy artykuł ma wyłącznie charakter poglądowy i nie stanowi porady prawnej. Masz problem z odzyskaniem wynagrodzenia za wykonane roboty budowlane? Szukasz dobrego prawnika z prawa budowlanego? Zawsze możesz skontaktować się z naszą Kancelarią Prawa Budowlanego. Pomagamy małym i średnim firmom budowlanym. Nasze usługi świadczymy na terenie całego kraju. Mamy stacjonarne biura w Warszawie i Łodzi, aczkolwiek pomocy prawnej udzielamy klientom na terenie całego kraju.